”It’s not personal it’s the system”
Marijke Spanjersberg

In mijn werk krijg ik uiteenlopende vragen waarbij ik beweging en het lichaam inzet. Dat doe ik vanuit mijn achtergrond als psychomotorisch therapeut en (personal) trainer. Ik heb altijd geleerd om het individu centraal te stellen in mijn werk. Dit sluit ook helemaal aan bij deze tijd waarin we als individu onszelf moeten verbeteren. Maar wat levert deze benadering ons eigenlijk op?

Hieronder een poging om eens anders te kijken naar ogenschijnlijk individuele thema’s als vitaliteit, gezondheid en leefstijl. Het boek ‘Tussentaal’ van Marijke Spanjersberg is hiervoor een bron van inspiratie. In deze blog een aantal onderwerpen uit het boek die ik interessant vind.

Het individu wordt al eeuwen gevuld met een karakter, competenties, motivatie een ‘ik’ en nog veel meer. Dit heeft ertoe geleid dat wij een volle en belangrijke binnenkant hebben gekregen aldus Spanjersberg. En het is deze binnenkant waar wij bij vitaliteit, leefstijl en gezondheidsproblemen steeds weer een beroep op doen. We moeten de diepte in, intrinsieke motivatie en eigen verantwoordelijkheid tonen. Wat zou het ons opleveren als we wat meer tussen in plaats van in mensen leren kijken? Wat als het probleem, het probleem mag zijn in plaats van de persoon (Spanjersberg, 2022, p. 60)?

Fixatie op persoonlijkheid
Marijke Spanjersberg schrijft in haar boek Tussentaal over hoe wij door de eeuwen heen steeds meer taal hebben ontwikkeld om in mensen te kijken. We hebben het individu op een groot voetstuk gezet. Het gaat al snel over jouw kwaliteiten als individu. Om onszelf te ontwikkelen of gedrag te veranderen moeten we in onszelf zoeken. Aan de binnenkant van het individu kijken. Maar is dit wel zo? Wat levert het psychologiseren en van buitenaf in iemand kijken ons eigenlijk op? Volgens Spanjersberg onder andere schuld, schaamte en onmacht.

Patronen
Gedrag is vooral contextueel en relationeel. Echter zien wij het vaak als individueel. Wat kun je zien wanneer je je richt op wat er tussen mensen heen en weer gaat? Ons gedrag heeft vaak een bedoeling en effect. Gedrag is volgens Spanjersberg altijd logisch, maar niet altijd handig. De beste bedoelingen van mensen kunnen onhandige effecten hebben. Mijn goede bedoeling als vader om mijn kinderen veilig bij me te houden, kan ervoor zorgen dat ik ze vaak controleer, waardoor zij juist op mijn nabijheid reageren met afstand nemen. Als leidinggevende kun je met de beste bedoelingen snelheid maken, je kapt gesprekken af vanwege de tijd, de werknemer vindt dat je niet luistert en gaat achterover leunen.

“Hoe meer de een, des te meer de ander”.

(Spanjersberg, 2022, p. 120)

Wat mij betreft is boksen een mooie metafoor voor patronen. Twee boksende boksers zitten aan elkaar vast. Het lijntje tussen de twee boksers vertelt het verhaal van de wedstrijd. Maar wij zijn geneigd om in te zoomen op de unieke kwaliteiten van de individuele boksers. Maar het patroon waar de twee in belanden is bepalend voor het verloop van de wedstrijd. De ene bokser kan een knock-out punch hebben, maar dan zal hij eerst in de buurt moeten komen van de andere bokser. Waar we naar kijken is als het ware de dans die ontstaat tussen de twee boksers. Het is de dans die bepaald of de unieke kwaliteiten tot uiting kunnen komen. Zo kunnen we spreken van een partij die beide boksers boven zichzelf deed uitstijgen. Je zou kunnen zeggen dat er niet twee maar drie actoren in de ring staan. De boksers en het patroon dat ontstaat.

Verschil maakt vitaal
In vitale systemen wordt verschil productief gemaakt, aldus Marijke. Onder collega’s kun je zeggen dat de ene sportief is en de andere niet. Maar wanneer je zegt dat de ene sportiever is dan de andere dan is er verschil. Mag het vervolgens over dit verschil gaan? Daarmee kun je de blik afwenden van het individu en wordt de toon milder. Vervolgens kun je samen onderzoeken welke verschillen er zijn, of je het daarmee eens bent, hoe je daar effectief mee om kunt gaan en welke er wel en niet mogen zijn. Is mijn dochter druk of is ze drukker dan mijn andere dochter?

Internaliseren en externaliseren
Wat als we het probleem als een losse speler kunnen zien? Wat komt het dan verpesten? Wat wil je er het liefst mee doen? Zo sprak ik een moeder die haar best deed om haar gezin zo gezond mogelijk te maken. Zij deed dit onder andere vanuit schaamte voor haar eigen overgewicht. Haar bezorgdheid was duidelijk. Door te vragen waar de bezorgdheid zich hard voor maakte kon zij inzien dat deze de druk op het gezin verhoogde. Haar man ging hierdoor onder andere juist minder gezonde keuzes maken. De bezorgdheid nestelde zich tussen zichzelf en haar man.

Wanneer ik de overtuiging heb dat ik niet stressbestendig ben zoek ik de oplossing in mezelf. Wanneer ik stress kan zien als een losse actor ontstaan ineens andere oplossingen. Wat gebeurt er wanneer de druk de kamer binnenkomt? ‘Wat doet het mij doen?’ Wat is de werkwijze van de druk? Wanneer wil ik wel en wanneer wil ik niet met de druk samenwerken?

Ontschuldigen
Ik denk dat schuld en schaamte vaak onderdeel zijn van vitaliteit, leefstijl en gezondheidsvraagstukken. Door tussen mensen te kijken en wat minder in mensen kunnen we onze neiging om met de vinger te wijzen wat loslaten. We zien dan niet het individu met schuld, maar beseffen dat problemen in samenhang ontstaan en bestaan. Daarmee ontstaat de nodige speelruimte en vertraging. En die kunnen we goed gebruiken.

Nieuw verhaal
Ik stel mezelf de vraag hoe ik door anders te kijken ruimte kan maken voor een nieuw verhaal. Door mee te gaan in het oorzaak-gevolg denken sluit ik aan bij het vaak algemene verhaal dat we vooral harder aan onszelf moeten werken en meer werk in onze innerlijke zoektocht moeten steken. Het boek Tussentaal geeft mij handvatten en het vertrouwen deze zelfverbeteringsdenker in mezelf wat los te laten. Zo kan ik samen met mijn klanten zoeken vanuit vertraging en een milde houding.


In de praktijk
Het lijf staat natuurlijk centraal in wat ik doe. Hoe mooi zou het zijn als we dit lijf niet hoeven te beheersen en te controleren. Wanneer we vanuit een ander perspectief naar ons lijf kunnen kijken er een ander verhaal mag ontstaan. Dit andere verhaal zorgt vanzelf voor nieuwe antwoorden op de problemen.

Een aantal vragen om over na te denken:

• Wat als we vitaliteit kunnen zien als een proces in plaats van een eigenschap?
• Wat als we niet in, maar naast de kern van het probleem bezig gaan? Bij duurzaam afvallen hoeft er in eerste instantie niet iets ‘af’ maar mogen er positieve relaties (met eten) bij. Sterker worden begint niet bij de focus op meer gewicht, maar bij het lichaam trainen in samenhang.
• Wat als leiders zich beseffen dat ze, met een mooi tussentaals woord: ‘relationele verantwoordelijkheid’ hebben. Niet de ‘rotte appels’ zoeken maar spelregels kunnen maken die voor het hele systeem werken?
• Wat als werknemers zich kunnen afvragen, wat de ander jou doet doen en wat jij de ander doet doen?
• Wat als we bij leefstijlproblemen de druk op onszelf kunnen verlagen en kunnen zien wie en wat er aan ons probleem vastzitten?

Dank voor het lezen!

Bron: Spanjersberg, M. (2022). Tussentaal. Utrecht: Marijke Spanjersberg & Uitgeverij Ijzer.